Ичртә йовдл
1943 җилин бар сарин 28. Эн ѳрүн хальмг улс кезәчн мартшго, өвкнрин сананд хагдад үлдв, дорас өсҗ йовх баhчуд бас мартх зөв уга. Үйнр эврәннь өвкнрин тууҗ медх зөвтә, тегәд эн келвр бичҗәнәв.
Киитн Сивр, өвдгцә цасн, эңдән цаhан, иддг хот уга, шавр герт зурhан әмн: бер Өлзәт hучн тавта, Бурат ик ач күүкн арвн hурвта, Бембә ач көвүн нәәмтә, Нина ач күүкн дөрвтә, hурвн сарта нилх ач күүкнь Амулң, сохр Телүҗин Очр орс келн уга. Ода яахв? Әмд күн үкдм биш, дөрвн ачнран яахм, нилх күүктә берән яахм?
Өр цәәхлә, ик ач күүкән дахулад Очр гермүд төгәләд hууль hууна. Эзнә барг нохас, альвн орс көвүд, эцк угаhар өсчәх, баh насни төләд күүнә зовлң икәр меддго, эсклә әмтнә зәңг соңсад, хальмгуд әмт иддг улс, тегәд тенҗ йовх өвгиг ач күүктәhиннь үзхләрн, чолуhар шивәд көөдг бәәсмн. Сохр аавнь күүкән девлин хормаhарн болн бийәрн халхлдм.
Гертәс hарсн улсас орс келн уга өвгн сурдм: «Картошка-мартошка, кусок молока». Зәрмнь инәдм, зәрмнь санан зовдм. Сиврин орсмуд бәәсәрн хувацдм, хойр, hурвн боднцг, зүсм өдмг өгдм.
Хаврин эклцәр мал төлән авдг болв, иддг хот уга болад, хальмгуд үкрин земсг сурдг бәәсмн. Очра Хаалhин Бурат орсин гермүдәр йовад, земсг сурхар бәәнә. Хаалhин туршарт земсг орсар яhҗ келдм, ухална, олмhа күүкн олад авчкв. Хаацин үүд цокхла, медәтә орс гергн hарч ирв. Җөөлн хәләцтәhәр хәләв, шамдhа күүкн сурв: «Здравствуйте, тетя. Место теленка дайте». Ю сурҗахнь кесгтән медлгон бәәв. Күүкн цәәлhәд келҗ өгв. Медәтә көгшә келв: «Уга, зогсҗа, боднцг ав, хәәмнь».
Бурат ааван үвлин чилгчǝр геев, ода hанцарн теҗәл бичкн дүүнртән хәәҗ йовна. Дәкәд орсв гиhәд хаҗудк герин үүд цокв. Гертәс киитн хәләцтә залу күн hарч ирв. Дурго дууhар сурв: «Чо, надо». Күүкн үүмҗ келв: «Теленка место дай». Залу булңгин нүдәрн инәмскләд, «Иди суда», – гив. Ɵлн күүкд ардаснь дахад йовв. Тер хашан үүд секәд, мал бәәдг hазрур орулад келв: «Место теленка вот», – гиhәд хурhарн заав. Бичкн күүкн бийәрн дамбрлҗахнь медәд, хойр нүднь нульмсар дүүрв. hундл зүркнь авлв, юңгад төрсн hазрас салхсм, олн дүүнрән яахм, хөвдән уурлв. Хаалhин туршарт күүкн ууляд хәрв. Герүрн өөрдҗ йовад, аакан дахад колхозд көдлнәв гиҗ санад oрв.
Шавр герт орн, чинән алдрҗах дү күүкән үзчкәд, аавин хөөн дүм өңгрҗ одх гиҗ керсү күүкн медв. Киитн Сивр дү күүкндм зокҗахш. Өдр ирвәс Нина ла мет унтрҗана. Аакнь күүкән хәләчкәд, хөвднь нәәләд зовҗахан күүкдтән медүлҗәхш. Өдр болhн Зунква гегәнд, шүтәнд мөргнә. «Шүтән әәлтхә», – гиҗ дотран даңгин зальврна. Моhа сарин чилгчәр Нина күүкнь өңгрв.
Күүкн Бурат аактаhан колхозд көдлдг болв. Аакнь колхозин ямаранчн көдлмш күцәнә. Киитнд өмсдг баальнг өгхлә, Очра Өлзәт терүг хулдна, тиигәд күүкдтән дөң теҗәл олна. Бурат бас тер бөдүн гергчүдтә әдләр көдлнә. Хаалhин Бурат иҗлдәд, көдләд дамшлтта болв. Көдлмштнь үдлә буда кеҗ өгнә. Өрүнднь күүкдт 200 грамм өдмг өгнә, бөдүн улст 500 грамм. Асхнднь аакнь бас невчкн хот үлдәнә.
Нег дәкҗ Бурат көдлмшәсн ирнә. Аакнь модн ааhд hурвн боднцг өмннь тәвнә. Күүкн өгсн хотынь әәлhнә.
– Би өдрин дуусн көдлнәв, эдндән цугтнь өгчквт.
Аакин чирәнь харңhурҗ одв. Зөвәр шүрүтәhәр ааhаснь боднцг авад күүкнәннь чирәднь наав.
– Эднчн өдрин дуусн гертән сууна, иддг хот угаhар, чи болхла, яhад болвчн теҗәл олнач.
Күүкн кесгтән хәәкрәд уульв. Бичкн дүүнрнь юн болҗахнь медҗәхш. Амуля мөлкәд эгч талан өөрдв. Бембә бас эгчән хармнҗана. Зуг аакнь хара зөңгтән шоодшго.
Цаг нег кевтән бәәхш. Хальмгуд төрсн hазртан ирв. Очра Хаалh болн Өлзәт әмд бәәсн болхла, арвн негн ачнртаhан, арвн хойр зеенртәhән дүүгҗ-дүрклҗ бәәх билә. Зуг тәвсн хөв тәвн хойр цаасн. Очра Өлзәт дөчн дөрвтәдән киитн Сиврт өңгрв.
Далдгч җилмүдт Бурат долан күүкдтән кезәңк җирhлин цаг санад, келәд ичдм: – «Ичкевт, ичкевт, яhсн hәргтә бәәсмб…».
Манҗин Галина
